بیماریهای تیروئید از شایعترین اختلالات غدد درونریز در جهان محسوب میشوند و طیف وسیعی از مشکلات بالینی از پرکاری و کمکاری تیروئید تا گرهها و سرطان تیروئید را شامل میشوند. در دهههای اخیر، درمان با مواد رادیواکتیو بهعنوان یکی از مهمترین دستاوردهای پزشکی هستهای، جایگاه ویژهای در مدیریت این بیماریها پیدا کرده است.
این روش درمانی با استفاده از ویژگی منحصربهفرد سلولهای تیروئید در جذب ید، امکان درمان هدفمند، مؤثر و نسبتاً ایمن را فراهم میکند و در بسیاری از موارد جایگزین مناسبی برای جراحی یا درمانهای دارویی طولانیمدت محسوب میشود.
آشنایی با نقش تیروئید و اهمیت درمانهای هدفمند
غده تیروئید در جلوی گردن قرار دارد و نقش اساسی در تنظیم متابولیسم بدن، رشد، ضربان قلب، دمای بدن و عملکرد سیستم عصبی ایفا میکند. اختلال در عملکرد این غده میتواند منجر به علائم متعددی مانند:
-
تپش قلب
-
کاهش یا افزایش وزن
-
اضطراب یا افسردگی
-
عدم تحمل گرما یا سرما
-
خستگی مزمن
شود. درمان مناسب و بهموقع بیماریهای تیروئید اهمیت بالایی در حفظ سلامت عمومی بدن دارد.
درمان با مواد رادیواکتیو چیست؟
درمان با مواد رادیواکتیو تیروئید که معمولاً با ید رادیواکتیو (Radioactive Iodine Therapy) انجام میشود، یکی از روشهای اصلی درمان در پزشکی هستهای است. در این روش از ایزوتوپ ید-۱۳۱ (I-131) استفاده میشود.
سلولهای تیروئید بهطور طبیعی ید را جذب میکنند تا هورمونهای تیروئیدی تولید نمایند. ید رادیواکتیو نیز دقیقاً از همین مسیر وارد سلولهای تیروئید میشود و با انتشار پرتو بتا، باعث تخریب انتخابی سلولهای بیمار میگردد، بدون آنکه به سایر بافتهای بدن آسیب قابلتوجهی وارد شود.
کاربردهای اصلی درمان با ید رادیواکتیو
درمان با مواد رادیواکتیو در طیف وسیعی از بیماریهای تیروئید کاربرد دارد که مهمترین آنها عبارتاند از:
۱. درمان پرکاری تیروئید
پرکاری تیروئید یکی از شایعترین اندیکاسیونهای درمان با ید رادیواکتیو است. این بیماری میتواند ناشی از:
-
بیماری گریوز
-
گواتر مولتیندولر سمی
-
آدنوم سمی تیروئید
باشد.
ید رادیواکتیو با کاهش فعالیت سلولهای پرکار تیروئید، بهطور مؤثری سطح هورمونها را به محدوده طبیعی بازمیگرداند.
۲. درمان سرطان تیروئید
در سرطانهای تمایزیافته تیروئید مانند:
-
کارسینوم پاپیلری
-
کارسینوم فولیکولر
درمان با ید رادیواکتیو نقش بسیار مهمی پس از جراحی دارد. این روش برای:
-
از بین بردن بافت باقیمانده تیروئید
-
درمان متاستازهای میکروسکوپی
-
کاهش خطر عود بیماری
به کار میرود و تأثیر قابلتوجهی بر افزایش بقای بیماران دارد.
۳. درمان گواترهای تیروئیدی
در برخی بیماران مبتلا به گواتر بزرگ یا گواتر سمی که کاندید مناسبی برای جراحی نیستند، درمان با مواد رادیواکتیو میتواند باعث کوچک شدن اندازه تیروئید و کاهش علائم فشاری شود.
مراحل انجام درمان با ید رادیواکتیو
درمان با مواد رادیواکتیو معمولاً بهصورت سرپایی یا با بستری کوتاهمدت انجام میشود و شامل مراحل زیر است:
-
ارزیابی بالینی و آزمایشگاهی بیمار
-
قطع برخی داروهای تیروئیدی پیش از درمان
-
رعایت رژیم کمیُد قبل از دریافت دارو
-
مصرف خوراکی ید رادیواکتیو (کپسول یا مایع)
-
رعایت توصیههای ایمنی پس از درمان
مراقبتها و توصیههای پس از درمان
پس از درمان با ید رادیواکتیو، رعایت برخی نکات برای کاهش تماس اطرافیان با اشعه ضروری است، از جمله:
-
فاصله گرفتن موقت از کودکان و زنان باردار
-
مصرف مایعات فراوان
-
رعایت بهداشت فردی
-
استفاده از سرویس بهداشتی مجزا در صورت امکان
این محدودیتها معمولاً کوتاهمدت و موقتی هستند.
مزایای درمان با مواد رادیواکتیو تیروئید
درمان با ید رادیواکتیو دارای مزایای متعددی است که آن را به یکی از روشهای محبوب درمانی تبدیل کرده است:
-
غیرجراحی و بدون بیهوشی
-
هدفمند و دقیق
-
عوارض جانبی کم
-
اثربخشی بالا
-
کاهش نیاز به درمانهای تهاجمی
عوارض احتمالی درمان با ید رادیواکتیو
اگرچه این روش بسیار ایمن است، اما ممکن است برخی عوارض خفیف و موقتی ایجاد شود:
-
درد یا حساسیت گردن
-
خشکی دهان
-
تغییر موقت حس چشایی
-
کمکاری تیروئید (که معمولاً قابلکنترل با دارو است)
مزایای درمان معمولاً بسیار بیشتر از این عوارض احتمالی است.
ایمنی درمان با مواد رادیواکتیو
مطالعات متعدد نشان دادهاند که درمان با ید رادیواکتیو در دوزهای درمانی:
-
خطر ابتلا به سرطانهای ثانویه را بهطور قابلتوجهی افزایش نمیدهد
-
تأثیر منفی طولانیمدت بر باروری ندارد
-
در صورت رعایت دستورالعملها برای اطرافیان ایمن است
به همین دلیل، این روش بهطور گسترده در سراسر جهان مورد استفاده قرار میگیرد.
نقش پزشکی هستهای در پیگیری بیماران تیروئیدی
پزشکی هستهای نهتنها در درمان، بلکه در پیگیری و ارزیابی پاسخ به درمان نیز نقش کلیدی دارد. اسکنهای تیروئید و اندازهگیری مارکرهایی مانند تیروگلوبولین، به تشخیص عود یا باقیماندن بیماری کمک میکنند.
درمان با مواد رادیواکتیو در مقایسه با جراحی تیروئید
در بسیاری از بیماران، درمان با ید رادیواکتیو:
-
کمخطرتر از جراحی
-
مقرونبهصرفهتر
-
بدون عوارض جراحی مانند آسیب عصب حنجره
است و به همین دلیل گزینهی اول درمانی محسوب میشود، مگر در شرایط خاص.
چه افرادی کاندید مناسبی برای این درمان نیستند؟
درمان با مواد رادیواکتیو در موارد زیر ممنوع یا با احتیاط انجام میشود:
-
بارداری
-
شیردهی
-
برخی انواع نادر سرطان تیروئید غیرتمایزیافته
تشخیص نهایی بر عهده پزشک متخصص پزشکی هستهای است.
جمعبندی نهایی
درمان با مواد رادیواکتیو در بیماریهای تیروئید یکی از موفقترین، دقیقترین و کمتهاجمیترین روشهای درمانی در پزشکی هستهای محسوب میشود. این روش با بهرهگیری از ویژگی جذب ید توسط سلولهای تیروئید، امکان درمان هدفمند و مؤثر را فراهم کرده و نقش مهمی در کنترل پرکاری تیروئید، درمان سرطان تیروئید و مدیریت گواتر ایفا میکند.
با توجه به اثربخشی بالا، ایمنی مناسب و عوارض کم، درمان با ید رادیواکتیو امروزه بهعنوان یکی از ستونهای اصلی درمان بیماریهای تیروئید در سراسر جهان شناخته میشود.
