راهنمای جامع و علمی برای بیماران و همراهان
پزشکی هستهای یکی از مدرنترین و دقیقترین روشهای تشخیصی و درمانی در پزشکی امروز است. با استفاده از مقدار بسیار کمی ماده رادیواکتیو، میتوان عملکرد اندامها، جریان خون و فرآیندهای متابولیک بدن را با دقت بالا بررسی کرد. اما یکی از مهمترین پرسشهایی که بیماران همواره مطرح میکنند این است:
آیا اسکنهای پزشکی هستهای خطرناک هستند؟
آیا پرتوهای مورد استفاده میتوانند باعث سرطان، آسیب بافتی یا مشکلات بلندمدت شوند؟
در این مقاله به زبان ساده اما بر پایهی منابع معتبر علمی توضیح میدهیم که سطح خطر اسکنهای پزشکی هستهای چقدر است، چه کسانی باید احتیاط کنند، و چگونه میتوان ایمنی را افزایش داد.
اسکن پزشکی هستهای چیست؟
در پزشکی هستهای از رادیوداروها (Radiopharmaceuticals) استفاده میشود. این مواد رادیواکتیو در مقدار بسیار کم وارد بدن شده و انرژی (پرتو گاما) آزاد میکنند. دستگاه گاماگراف این امواج را دریافت کرده و تصویر دقیق از فعالیتهای داخلی بدن ارائه میدهد.
این روش با اشعه ایکس یا سیتیاسکن تفاوت دارد؛ چون در پزشکی هستهای عملکرد اندام بررسی میشود، نه فقط ساختار.
آیا میزان پرتو در اسکن هستهای زیاد است؟
خیر. در اغلب موارد دوز دریافتی کمتر یا مشابه سیتیاسکن است و در محدودهٔ ایمن برای بدن قرار میگیرد.
به طور متوسط:
-
اسکن تیروئید: دوز بسیار کم
-
اسکن استخوان: کم تا متوسط
-
اسکن قلب (پرفیوژن): متوسط
-
PET Scan: متوسط تا کمی بالاتر
اما نکته مهم اینجاست:
مقدار دوز همیشه بهگونهای تنظیم میشود که کمترین میزان لازم برای تشخیص دقیق باشد.
بدن انسان توانایی دفع رادیوداروها را طی ۲۴–۴۸ ساعت دارد.
پس خطر تجمع مواد رادیواکتیو در بدن وجود ندارد.
آیا اسکنهای پزشکی هستهای باعث سرطان میشوند؟
طبق گزارش سازمانهای معتبر جهانی مانند:
-
IAEA
-
ICRP
-
American College of Radiology
دوزهای دریافتی در پزشکی هستهای بهقدری کم هستند که خطر ایجاد سرطان «بسیار ناچیز» و حتی قابل چشمپوشی است.
در واقع خطر اسکن هستهای در حد موارد زیر مقایسه میشود:
-
سفر هوایی ۵–۱۰ ساعته
-
کمتر از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا در یک روز شلوغ شهری
-
کمتر از یک سیتیاسکن ساده
پزشکان تنها زمانی اسکن را تجویز میکنند که فواید تشخیص بسیار بیشتر از ریسک ناچیز آن باشد.
آیا رادیوداروها برای بدن مضر هستند؟
رادیوداروها معمولاً:
-
غیرسمیاند
-
در اندامها تجمع طولانی ندارند
-
به سرعت از بدن دفع میشوند (عمدتاً از طریق ادرار)
این مواد فقط نقش ردیاب دارند و عملکرد اندام را مختل نمیکنند.
تنها در موارد بسیار نادر ممکن است:
-
واکنش آلرژیک خفیف
-
تهوع خفیف
-
احساس گرمی
گزارش شود که غالباً گذرا و کوتاهمدت است.
چه کسانی باید احتیاط بیشتری کنند؟
1. زنان باردار
در دوران بارداری تنها در موارد کاملاً ضروری و با دوز بسیار کم اسکن انجام میشود.
2. زنان شیرده
گاهی توصیه میشود ۱۲ تا ۲۴ ساعت شیر دوشیده شده دور ریخته شود (بسته به نوع رادیودارو).
3. بیماران با نارسایی کلیوی شدید
چون دفع دارو کمی طولانیتر میشود.
پزشک قبل از اسکن پرسشنامه کامل ایمنی را بررسی میکند تا کوچکترین خطری برای بیمار ایجاد نشود.
تفاوت خطر اسکن پزشکی هستهای با سیتیاسکن
| نوع روش | میزان پرتو | توضیح |
|---|---|---|
| اشعه ایکس معمولی | کم | مشابه یک روز قرار گرفتن در برابر اشعه طبیعی |
| سیتیاسکن | متوسط | بسته به نوع ناحیه متفاوت است |
| اسکن پزشکی هستهای | کم تا متوسط | معمولاً کمتر یا مشابه سیتیاسکن |
| PET/CT | متوسط تا بالا | ترکیبی از PET و CT، اما همچنان در محدوده ایمن |
بنابراین پزشکی هستهای نه تنها خطرناکتر نیست، بلکه در بسیاری موارد دوز پایینتری نسبت به CT دارد.
چگونه میتوان خطر پرتوگیری را کمتر کرد؟
پزشکان و مراکز پزشکی هستهای بر اساس استانداردهای جهانی از روشهای زیر استفاده میکنند:
انتخاب کمترین دوز مؤثر
استفاده از رادیوداروهای ایمن با نیمهعمر کوتاه
زمانبندی صحیح اسکن
جلوگیری از تماس طولانی با زنان باردار پس از اسکن
نوشیدن آب فراوان برای دفع سریعتر رادیودارو
این اصول باعث میشود اسکن کاملاً ایمن باشد.
مدت زمان ماندگاری پرتو در بدن چقدر است؟
بیشتر رادیوداروها نیمهعمر بسیار کوتاهی دارند:
-
بین ۲ تا ۶ ساعت
-
در عرض ۲۴–۴۸ ساعت تقریباً ۹۰–۹۹٪ دارو دفع میشود
بنابراین هیچ خطری برای اطرافیان و خانواده وجود ندارد، مگر در موارد خاص که تکنسین توصیههای محدودیت تماس را توضیح میدهد.
فواید اسکنهای پزشکی هستهای
در حالی که خطر اسکن بسیار ناچیز است، فواید آن بسیار زیاد میباشد:
-
تشخیص زودهنگام سرطان
-
بررسی متاستاز استخوان
-
تشخیص بیماریهای قلبی
-
بررسی عملکرد تیروئید
-
تشخیص عفونتها
-
بررسی عملکرد کلیهها
-
تعیین میزان خونرسانی به اندامها
بدون اسکنهای پزشکی هستهای بسیاری از تشخیصها یا دیر انجام میشد یا اصلاً قابل انجام نبود.
جمعبندی: آیا اسکنهای پزشکی هستهای خطرناک هستند؟
پاسخ کوتاه: خیر.
اسکنهای پزشکی هستهای با دوز بسیار کم و ایمن انجام میشوند. هرچند از مواد رادیواکتیو استفاده میشود، اما میزان تابش:
-
کم
-
کنترلشده
-
مطابق با استاندارد جهانی
-
و بسیار کمتر از سطح خطرناک است
فواید تشخیص دقیق، دهها برابر بیشتر از خطر احتمالی است.
اگر پزشک شما اسکن توصیه کرده، بدانید که این تصمیم بر اساس نیاز واقعی و بررسی دقیق ریسک و فایده بوده است.
